Η φροντίδα ως κρίσιμη και ως αποφασιστική στιγμή

Στη θεωρία της φωτογραφίας η εικόνα που προκύπτει από τη λήψη περιγράφεται ως αποτέλεσμα μιας στιγμής. Καμία από τις εικόνες που γνωρίζουμε δεν θα ήταν η ίδια εάν ο φωτογράφος δεν λάμβανε την απόφαση να πατήσει το κουμπί που επιτρέπει στο φως να περάσει, για να αφήσει το ίχνος του πάνω στην φωτοευαίσθητη επιφάνεια¹. Η αποφασιστική στιγμή ορίζει, όχι ένα χρονικό εύρος, αλλά μία χρονική στιγμή όπου πριν ή μετά από αυτήν, η εικόνα που θα προκύψει δεν θα είναι η ίδια.

Το νήμα που συνδέει το χρόνο και την ιστορία με την απόφαση για δράση δεν περιορίζεται στο φωτογραφικό αποτύπωμα. Μεταξύ των πραγμάτων που μπορούν να προσδιοριστούν από ένα τέτοιο συσχετισμό είναι και η φροντίδα, η οποία, σύμφωνα με τους κοινωνικούς επιστήμονες αποτελεί το πιο πρώιμο ίχνος του ανθρώπινου πολιτισμού. Η φροντίδα είναι συνδεδεμένη με την επιβίωση του ανθρώπινου είδους, αφού χάρη σε αυτή και μόνο² εξασφαλίζεται η επιβίωσή του. Η διάσταση της φροντίδας εξασφαλίζει, με λίγα λόγια, την ίδια τη ζωή.

Η φροντίδα αποτελεί μία κοινωνική πράξη³, με την έννοια του ότι δεν περιορίζεται σε αυτή καθεαυτή την ενέργεια φροντίδας, παρά περιλαμβάνει τη βούληση και την πρόθεση του φροντιστή⁴. Προϋποθέτει, με λίγα, λόγια μία σχέση, δεν είναι απλώς μία υπηρεσία που παρέχεται από ανταλλάξιμες πηγές. Ο φροντιστής συνδέεται με τον φροντιζόμενο μέσα από μία σχέση φροντίδας με πρόθεση, στην οποία εμπεριέχεται το ίδιο το νόημα της φροντίδας.

Αυτή η αφετηριακή δράση εξασφαλίζει την πορεία ανάπτυξης του παιδιού και του εφήβου σε πολλαπλό επίπεδο (συναισθηματικό, ψυχοκοινωνικό, γνωστικό-νοητικό) και κυρίως την ανάπτυξη μιας πρωταρχικής σχέσης με τον άλλο, η οποία φαίνεται να αποτελεί θεμέλιο για τη σχέση με τον ίδιο μας τον εαυτό. Η σχέση της φροντίδας αποτελεί, επί της ουσίας, ένα βλέμμα και έναν υποστηρικτικό άξονα που «επιθυμεί το καλύτερο» για εμάς, ακόμη και όταν εμείς δεν μπορούμε να κάνουμε το ίδιο για τον εαυτό μας.

Συνεπώς, ίσως έχει νόημα να προσθέσουμε στα ψυχοθεραπευτικά σχήματα που προκρίνουν τις αξίες της ελευθερίας επιλογής και της ατομικής ευθύνης, αξίες που συνοψίζονται σε φράσεις, όπως “πρέπει να επιθυμείς εσύ ο ίδιος το καλύτερο για εσένα”, τη φράση “πρέπει να υπάρχει” ή πιο σωστά «πρέπει να έχει υπάρξει και κάποιος που να θέλει ή να ήθελε το καλύτερο για εσένα».

Η παρουσία ενός υποστηρικτικού άλλου με βούληση και πρόθεση, ενός άλλου που «επιθυμεί για εμάς» ή πιο σωστά «επιθυμεί εμάς», φαίνεται να αποτελεί μία αφετηρία για τη δόμηση ή την αντίληψη μιας (αυτο)εικόνας με αξία. Η αίσθηση ή η πίστη ότι αξίζω ως πρόσωπο, ως υποκείμενο που αισθάνεται, σκέφτεται, επιλέγει και πράττει, προϋποθέτει την ύπαρξη μιας σχέσης, η οποία θα μπορούσε να εξασφαλίσει τη βεβαιότητα ότι αξίζω απροϋπόθετα⁵.

Η εμπειρία της παρέμβασης σε παιδιά και εφήβους που έχουν υποστεί παραμέληση, αναδεικνύει την ανυπαρξία ή τη σαθρότητα πρωταρχικών σχέσεων, οι οποίες δεν μπόρεσαν να εξασφαλίσουν ένα περιβάλλον σταθερό, υποστηρικτικό και πολύ περισσότερο, μία συνθήκη αποδοχής άνευ όρων. Αυτό το κενό στην πρωταρχική σχέση φαίνεται να συνδέεται με μια προβληματική σχέση με τον εαυτό, όπως αυτή αποτυπώνεται στις όψεις και τις προσδοκίες που έχουμε για τον εαυτό μας και οι οποίες θα επέτρεπαν να υπάρξουμε συνεπείς απέναντι, πρώτα από όλα, σε εμάς, έχοντας, όμως, εξοικειωθεί με ένα εξωτερικό βλέμμα που μας εμπιστεύεται.

Η οικοδόμηση ή η εσωτερίκευση της αίσθησης ότι αξίζω, πέρα από το ότι αντλεί από τις διαστάσεις της κοινωνικής αξίας⁶, σχετίζεται με τους τρόπους που αντιλαμβάνομαι τον εαυτό μου, μέσα από τους άλλους και τελικά μέσα από εμένα. Συνεπώς, η αποκατάσταση της προβληματικής (αυτό)εικόνας δεν μπορεί να είναι ανεξάρτητη από τις προσπάθειες και τις απόπειρες παρέμβασης στην οικογένεια. Και πολύ περισσότερο δεν είναι ανεξάρτητη από τη βούληση, την πρόθεση και τη στιγμή της παρέμβασης και της φροντίδας. Η εικόνα ενός παιδιού, όπως και μια φωτογραφική εικόνα, δεν είναι και δεν πρέπει να γίνεται αντιληπτή ως κάτι τυχαίο, ως μια σειρά από αδιευκρίνιστα γεγονότα, αλλά ως ένα αποτέλεσμα ενεργειών με πρόθεση και λαμβάνοντας υπόψη το χρόνο και την προσωπική ιστορία.